Tüm Kanuni Boyutları ve Detaylarıyla Çek

Ödeme aracı olarak kullandığımız çek, ticari hayatın olmazsa olmazlarından. Peki kanuni boyutları ile çek alıp verirken neleri bilmelisiniz?

Çek Nedir?

Ticari hayatın vazgeçilmez unsurlarından bir tanesi olan çek bir evrak türüdür. Keşideci olarak adlandırılan hesap sahibinin bankaya düzenlediği bir belge türü olarak da adlandırılan çek, Lehter’e yani çekte adı yazan kişiye ödeme talimatını içerir.
Keşidecinin banka hesabından Lehtere, çek ile beraber yazılı miktar kadar bir ödeme gerçekleştirilir.
Çekin yazıldığı defterler ise çek defteri olarak adlandırılmakta ve bankalar tarafından kurallara uygun olarak düzenlenmektedir. Çek yaprakları ile dolu olan bu defter kişinin vergi kimlik numarası, hesabın bulunduğu şube adı ve hesap numarası gibi zorunlu bilgileri de barındırır.

Elektronik çek (e-Çek) nedir?

Kağıt çekin elektronik ortamda banka sistemleri tarafından tanımlanmış, banka güvenliğinde olduğu için güvenilir bir evrak ve tahsil türüdür. Genellikle ödeme tutarları yüksek olduğu için işletmeler arasındaki e-ticarette kullanılan e-çek bilgileri e-ticaret sitelerine gerekli bilgiler girilerek kullanılır. e-Çek tahsilatları maliyetleri kredi kartlarına göre daha düşük olduğu için sıklıkla tercih edilir.

7 Maddede Çek

Çekle ilgili bilgileri 7 maddede özetleyelim:

1. Çek bir ödeme aracıdır.
2. Aynı zamanda bir kıymetli evraktır.
3. Bir bankaya hitaben yazılır.
4. Türk Ticaret Kanunu’nda (TCK) belirtilen hükümlere göre düzenlenir.
5. Bir senedin çek olarak kabul edilmesi için üzerindeki metinde ‘çek’ sözcüğü geçmelidir.
6. Eğer senet Türkçe değil başka bir dilde hazırlanmışsa, senette çek sözcüğünün ilgili dildeki karşılığı yer almalıdır.,
7. Çek, belli biri adına veya ‘hamiline ödenmek üzere’ düzenlenebilir. Kimin adına düzenlendiği gösterilmeyen çek, hamiline çek olarak adlandırılır.

Çekin Tarafları Kimlerdir?

Taraflarla ilgili tabirler şöyle:

• Keşideci: Çeki düzenleyen kişi.
• Muhatap: Çeki ödeyecek banka şubesi.
• Hamil: Çeki elinde tutan kişi, yani alacaklı.
• Cironta: Emre yazılı ticari senedi ciro eden kişi. (Ciro, kıymetli evrakın mülkiyet değiştirmesinde kullanılır. İlk ciroyu lehdar yani senetten faydalanacak kişi senedin arka yüzünü imzalayarak yapar.
• Avalist: Aval çekte keşideci lehine verilen kişisel teminat demektir. Aval veren kişi imza atarak kambiyo ilişkisine katılır.

Çekte Bulunması Gereken 4 Bilgi

Şu bilgiler çekte mutlaka bulunmalıdır:

1. Muhatap bankanın ticaret unvanı
2. Ödeme yeri
3. Çekin düzenlenme tarihi ve yeri
4. Çeki düzenleyenin imzası

Çekte Geçerli ve Geçersiz Faktörler

Çekte faiz koşulu konulmaz. Konulursa yazılmamış sayılır. Çekteki herhangi bir kabul kaydı da faiz koşulu gibi yazılmamış sayılır.
Çekin tedavüle çıkarılmasından sonra düzenleyen vefat etse, medeni hakkını kullanma ehliyetini kaybetse ya da iflas etse de çek hala geçerlidir.

Çek Nasıl Düzenlenir? Çek Üzerinde Düzeltme Yapılabilir Mi?

Çekin düzenlenmesi de kişinin ilgili işlemi sağlıklı gerçekleştirilmesi açısından bir o kadar önemlidir. Çekin düzenlendiği tarih, çeki düzenleyen kişi ve kişinin vergi kimlik numarası açıkça belirtilmelidir.
Kişinin, keşideci tarafından kendi el yazısı ile imzalanması gerekir. Bu nedenle de imza kaşesi, mühür, parmak izi vb. araçlar bazı durumlarda imza yerine geçse dahi çek için geçerli değildir.
Bütün bunlar Keşideci tarafından olsa da çekin ödeneceği kişinin de açıkça belirtilmesi gerekir. Eğer çekte düzenleme yapılması gerekiyor ise bunu da keşideci yapmalıdır. Yapılan değişikliklerden sonra değişikliğin yanına veya altına keşideci, el yazısı ile imza atmalıdır.

Çekin İbrazı Nasıl Yapılır?

Ödeme almak üzere çekin bankaya sunulması ibrazdır. Çek 3 ayrı yere ibraz edilir:

1. Hesabın bulunduğu banka şubesine
2. Muhatap bankanın başka bir şubesine
3. Takas odasına
   Çek muhatap banka dışında bir bankaya sunularak ibraz edilemez.
   Çekin takas odasına ibraz edilmesi de ödeme için ibraz yerine geçer.

Çekin ödeme (ibraz) süresi nedir?

Çekin ibraz süresi;

• Düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün,
• Düzenlendiği yerden başka yerde ancak aynı kıtada ödenecekse 1 ay,
• Ayrı kıtalarda çekilip ödenecekse 3 aydır.

Çek ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmezse ne olur?

Düzenleyen, çekten cayma hakkına sahip olur. Ciro edenlere başvurulabilir ama ibraz süresi geçtiyse cironta ve avaliste de itiraz hakkını kaybeder. Çeki düzenleyen çekten caymamışsa banka ilk 6 ay içinde ödeme yapabilir.
Düzenleyene karşılıksız çek hükümleri uygulanmaz.
Bankadaki tutar çek tutarının tamamını karşılamazsa hamiline yalnızca bankadaki miktar ödenir.
İbraz süresi, çekte yazan düzenleme tarihinin ertesi günü başlar. İbrazın süresinde yapıldığı da çekin arkasına muhatap bankanın yazdığı ibraz tarihiyle anlaşılır.
Hamil ibraz süresini aşarsa kambiyo hukuku uyarınca icra takibi yapılmaz. Çekin kısmi de olsa karşılığı varsa bu miktarın ödemesi yapılır. Alacaklı halim kısmi ödemeyi reddederse temerrüde düşüp reddettiği miktar oranında başvuru hakkını yitirir.
Sahte ya da tahribata uğramış çekin ödenmesinden ortaya çıkan zarar ödeme yapan bankanındır. Çek defteri, çeki düzenleyen kişi tarafından düzgünce saklamadığı için bir kusur yüklenirse zarar düzenleyenindir.

Çekten Cayma Nedir?

Çeki düzenleyen, tek taraflı irade beyanı ile ödeme yetkisini bankadan geri alırsa çekten caymış olur.

• Çeki düzenleyen cayma hakkını bir neden göstermeden kullanabilir.
• Çekten cayma ibraz süresi geçtiyse yapılabilir. Çeki düzenleyen ibraz süresi içinde çekten cayarsa bu beyan ibraz süresi bitene dek yasal sonuç vermez.
• Cayma hakkı gerçekleşince banka ödeme yapamaz.

Karşılıksız Çek Nedir?

Bankada nakit karşılığı olmayan çek karşılıksız çektir. İbraz edilen çek, bir nedenle ödenmezse muhatap banka çekin üzerine ‘ödenmemiştir’ yazıp hamiline geri verir.
İleri düzenleme tarihli çekle ilgili yasal takip yapılabilmesi için çekin, yasal ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmiş ve muhatap banka tarafından karşılıksız olduğu tespit edilip üzerine yazılmış olması gerekir.
Bankada karşılığı kısmi ya da tamamen olmayan bir çeki düzenleyen kişi, çekin karşılıksız kalan kısmının yüzde onunu ek olarak ödemekle ve ayrıca hamilin uğradığı zararın tamamını tazmin etmekle yükümlüdür.

Karşılıksız çek veren kişi hakkında kanuni süreç nasıl işler?

Bir çekin karşılıksız olduğu tespit edilirse çekin hamili 6 ay içinde başsavcılığa talepte bulunmalıdır. Çek sahibi olan gerçek ya da tüzel kişi hakkında cumhuriyet savcısı ‘çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı’ hükmü verir.
Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı olan biri bu karara rağmen çek düzenlerse eğer bu durum daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmuyorsa 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.

Karşılıksız çek veren kişi ne yapmalıdır?

Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı alan kişi elindeki tüm çek yapraklarını ilgili bankaya geri vermelidir.
Karşılıksız kalan çek bedeli ise kanuni ibraz tarihinden itibaren işleyecek faizi ile birlikte tamamen ödemelidir. Bu durumda yasağı cumhuriyet savcısı tarafından kaldırılır.
Talebin yasak kararını veren başsavcılığa başvurularak geri alınması halinde de yasak kalkacaktır. Yasak, kaydın girildiği tarihten itibaren 10 yıl geçtikten sonra Merkez Bankası tarafından kendiliğinden silinir.

Çek karşılıksızsa ne yapılmalıdır?

Hamilin başvuruda bulunabilmesi için çeki vaktinde ibraz etmesi ve bedelinin tamamen ya da kısmen ödenmediğini şu evraklardan biriyle saptaması gerekir:

• Resmi bir belge, ‘protesto’
• Bankanın ibraz gününü gösteren, çek üzerine yazdığı tarihli bir beyanı
• Takas odasının vaktinde teslim edildiği halde çekin ödenmediğini gösteren tarihli bir beyanı

Protesto ya da buna denk belirlemeler ibraz süresi geçmeden yapılmalıdır. Hamil, durumu bu evraklardan biriyle tespit ederse cirantalara, düzenleyene ve diğer borçlulara karşı başvurma hakkını kullanabilir. Başvurma hakkı, ibraz süresinin bitimi itibarıyla 6 ay geçtikten sonra zaman aşımına uğrar.

Çek karşılıksız çıktığında başvurma yolu ile neler istenebilir?

Şunlar istenebilir:

• Çekin ödenmemiş bedeli
• Bedelin ibraz günü işlemeye başlayan gecikme faizi
• Protesto ya da ona denk saptamanın ve gönderilen ihbarnamenin giderleri
• Komisyon ücreti (Bedelin binde üçünü aşmamak kaydıyla)
• Karşılıksız dahi olsa banka içindeki döneme ait güncel, minumum ödeme tutarı