Günlük olarak yaptığımız işlerde az çaba harcayarak çok almak hepimizin isteği. Bu noktada devreye, makineler ve elektronik robotlar giriyor. Makinelerin mucidi olan ve robotik alanında akla gelen ilk isim ise Cezeri oluyor. Bu yazımızda Cezeri’nin hayatını ve yapmış olduğu makineleri birlikte inceleyeceğiz.
İçindekiler
Robotik Bilimin Kurucusu
Cezeri, 1136 veya 1153 yıllarında adının geldiği Cizre şehrinde doğdu. 12. ve 13. yüzyılda yaşamış büyük bir İslam âlimiydi. Dünyada sibernetik ve robotik alanında çalışmalar yapan ilk kişiydi. Günümüzde kullandığımız bilgisayarın temelini atan kişinin yine Cezeri olduğu bilinir.
Eğitimini tamamladıktan sonra fizik ve mekanik alanında çalışmalara başladı. 1181-1206 yılları arasında Artuklu hanedanının hüküm sürdüğü Diyarbakır’da bulundu. Yaptığı mekanik çalışmalar neticesinde hükümdarın himayesi altına girdi. 1233’te Cizre’de vefat etti.
İlk Mekanik Kitap
Cezeri’nin en meşhur eserine baktığımızda karşımıza Kitab fi Ma’rifeti’l Hiyelil Hendesiyye (Mekanik hareketlerden mühendislikte faydalanmayı içeren kitap) çıkar. Bu kitap 1205 yılında dönemin sultanı olan Nasıreddin Mahmud’un isteği üzerine yazıldı. Kitab Hiyel, İslam biliminin altın çağında mekanik alanında yazılmış en önemli eserdi.
Altı kısımdan oluşan kitap, su ve kandil saatleri, şifreli kilitler, otomatik hareket eden aletler, su pompalayan makineler ve çeşmeleri ele alır. Eserde verilen makineler, detaylı bir şekilde anlatılmış ve renkli mürekkeplerle resmedilmiş. Aletlerin nasıl kullanıldığı, montajları ve çalışma prensiplerine de kitapta yer verilmiş.
Cezeri, yazdığı kitabın içerisindeki aletlerden çoğunu hayata geçirdi. Artuklu sultanına sunduğu otomatik olarak çalışan aletin dünyadaki ilk robot olduğu bilinir. Bunun yanında sarayda kullanılmak üzere kapı tokmakları ve şifreli kilitleri kendisi tasarlayıp üretti.
Çağların Ötesinden Gelen Bir Deha
Cezeri’nin ürettiği aletleri ele aldığımızda tavus kuşlu abdest alma makinesi, tavus kuşlu ibrik, fil su saati, kayıklı su saati, kovalı su dolabı, su çarkı ve su pompalama aracı gibi makineler döneminin ötesinde onun geliştirdiği olağanüstü icatlardı.
Yaşadığı dönemde elektrik gücü olmadığından dolayı Cezeri, tasarladığı makineleri çalıştırmak için su gücü, yerçekimi ve basınç etkisinden faydalandı. Ürettiği makinelerde kullanılan suyu taşıyabilmek için beş farklı düzenek geliştirdi. Bu düzeneklerden ikisi otomatik, üçü ise hayvan gücüyle çalışıyordu. Cezeri’nin bu düzeneklerin çalışması için yapımında kullandığı krank mili, şu anda taşıtlar başta olmak üzere birçok alanda kullanılıyor.
Cezeri’nin eserinde anlattığı su saatlerinden bazısı sonraki yıllarda aslına uygun olarak üretilmiş ve müzelerde sergilenmiştir.
Mühendisliğin Temelini Oluşturdu
Cezeri’nin yapmış olduğu makineler, onun döneminin çok ilerisinde bir mühendislik dehası olduğunun göstergesiydi. Cezeri, vefatından yıllar sonra Avrupa’da yeniden keşfedildi. Onun yapmış olduğu çalışmalar ve ürettiği aletlerin büyük bölümü, Avrupa mühendislik terminolojisine girdi ve bunun yanında günümüz mühendislik anlayışının temelini oluşturdu.
Cezeri’nin tasarladığı aletlerin bir kısmı replika olarak İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesinde mevcut. Eserleri detaylı incelemek isterseniz müzeyi ziyaret edebilirsiniz.
