İnsan, içgüdüsel olarak keşfeden bir varlıktır. Kendini, çevresini, dünyayı ve nicesini… Tarihsel süreç boyunca keşfedilmeyi bekleyen canlı, coğrafya ve birçok şey keşfedilmiş fakat biri var ki matematiğin seyrini değiştirmiş. Bu yazımızda sizlerle birlikte sıfırın kaşifi olan Harizmi ve onun ilmi serüvenini öğreneceğiz. Keyifli okumalar.
İçindekiler
Cebirin Babası
Harizmi’nin kesin olmamakla birlikte 780 yılında Hive şehrinde doğduğu söylenir. Asıl adı Ebu Cafer Muhammed b. Musa el- Harizmi’dir. Adının geldiği Harezm bölgesindendir. Eğitimini Harezm şehrinde tamamladı. Hayatı hakkında fazla bilgi bulunmayan Harizmi 850 yılı civarında Bağdat’ta vefat etti. Cebir ve algoritmanın babası olarak bilinir. Şöhreti bu kadar çokken hayatı hakkında fazla bilgi bulunmayan Harizmi’ye dair bilgileri eserlerine atıf yapan kişiler üzerinden kısıtlı da olsa bulabiliyoruz. Kendisi cebir, matematik, astronomi ve coğrafya üzerine çalışmalar yaptı.
Halifelerin Gözde Alimi
Harizmi Bağdat’ta yaşamış ve Halife Me’mun döneminde kurulan Beytülhikme’nin kütüphanesinde çalıştı ve yöneticiliğini yaptı. Halife Me’mun döneminde yazdığı ve sunduğu kitapların birçoğu günümüze ulaşmıştı. Harizmi Halife Me’mun döneminin ardından Halife Vasık döneminde de hizmette bulundu ve kıymetli çalışmalar yaptı.
Harizmi cebir başta olmak üzere birçok alanda çalışma yapmış ve adını duyurmuş bir alimdi. Yaptığı çalışmaları sistemli bir şekilde sundu ve ispat yoluna giderek teorilerini kesinleştirdi. Bu derece sistemli ve nizamlı olması adını duyurma noktasında önemliydi. Bu nedenle cebir, matematik, astronomi ve coğrafya alanlarında ilk akla gelen önemli bir isimdi.
Bilinmeyenleri Bilen
Harizmi’nin ilmi serüvenine baktığımızda cebir alanında devrim niteliğinde çalışmalar yaptı. Bu alanda yazdığı Kitabü’l Muhtasar fi hisabi’l cebr ve’l mukabele adlı eser yazılan ilk matematik kitabı olmasının yanı sıra cebir kelimesinin kullanıldığı ilk kaynaktır. Harizmi’nin bu eseriyle cebir ve hesap ilmi birbirinden ayrı iki alan olarak kabul edilmiş. Kitabü’l Muhtasar cebir ilmi kadar Harizmi’nin de üne kavuşmasını sağladı.
Bu eserde sıfır, on tabanlı sistem, cebir, denklem, x (bilinmeyenler) ele almış ve kurduğu sistemleri ispatlamış. Harizmi sıfırı ve x bilinmeyenini kullanan ilk kişi olarak da bilinir.
Cebir geleneği Harizmi’den önce sözlü olarak var olmuş olsa da Harizmi Kitabü’l Muhtasar adlı eseriyle bu ilmi sistematik hale getirdi ve yazıya aktardı. Eser cebir alanında başucu kitabı olmuş ve alimler bu kitap üzerinden çalışmalarını yürütmüş. Cebir alanındaki çalışmaları ve eserleri Avrupa da dahil olmak üzere 16. yüzyıla kadar matematik alanındaki temel kaynak olarak okutuldu.
Hem Astronom Hem Coğrafyacı
Harizmi cebir alanında olduğu kadar astronomide de adını duyurmuş bir isimdi. ”Zicü Sind Hind” Sindhind adlı astronomi kitabından hareketle yazdığı bir kitaptır. Bu eserin en önemli özelliği ise günümüze ulaşan ilk astronomi eseri olması. Kitapta gezegen hareketleri, cetvelleri, güneş tutulmaları ve bazı trigonometrik bilgiler mevcut.
Harizmi’nin cebir ve astronomi dışında çalışma yaptığı alanlara baktığımızda ise karşımıza coğrafya çıkar. Coğrafya alanında Kitabü Sureti’l Arz isimli eseri yazdı. Eserde denizler, dağlar, adalar ve şehir merkezleri anlatılır. İlk İslam coğrafyacılarından olan Harizmi’nin bu eseri sonraki coğrafyacılara örnek niteliğindedir.
