Nelson Mandela; özgürlük savaşçısı olarak da tanınan ünlü liderdir. “Ulusun Babası” olarak da nitelendirilen efsane lider hakkındaki detaylara geçelim.
Bu yazıda Nelson Mandela kimdir, 95 yıllık ömrünün 27 yılını hapiste geçiren politik kişilik nasıl bir hayat sürdürmüştür, hakkında öğrenilmesi gereken önemli bilgiler nelerdir, gibi konuların üzerinde duracağımızı söyleyerek hemen başlıyorum. Ve Nelson Mandela ya da Madiba kimdir sorusuna verilebilecek en kısa cevap olarak; bir ulusun kaderini değiştiren ve Nobel Barış Ödülü’nün yanı sıra pek çok önemli ödüle layık görülen Güney Afrika’nın ilk siyasi lideri tanımını yapıyorum. Ama bu tanımın ne kadar yetersiz olduğunu da biliyorum. Nitekim o; yıkılmaz tabuları yıkıp, milyonlarca insanın imkansız olarak düşündüğü hedefleri gerçekleştiren efsane bir kişilik.
Irk ayrımcılığına karşı verdiği yıllar süren mücadelede sonunda zafere ulaşan ve Güney Afrika’daki Abertheid yaklaşımını tamamen ortadan kaldıran gerçek bir lider. 27 yıl hapis yatmasına ve yaşadığı tüm zorluklara rağmen, geçmişin üzerine sünger çekip yarınlara umutla bakabilen bağışlayıcı bir öncü. Sözleriyle ve hayatıyla milyonlarca insanı etkileyen, gülümseyen yüzüyle hafızalara kazınan alçakgönüllü bir ulus babası. Onunla ilgili daha o kadar çok şey söylenebilir ki… Ama gelin; önce onu daha yakından tanımanız için Nelson Mandela kimdir sorusuna kısaca cevap verelim.
İçindekiler
Nelson Mandela Kimdir? Kısaca Bilgi
Nelson Mandela; 18 Temmuz 1918’de Doğu Cape, Mveza’da bir kabile şefinin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Ve hayatı boyunca pek çok farklı isim almıştır. Birazdan, daha detaylı inceleyeceğimiz bu isimlerden bazıları ise Madiba, Tata ve Dalibhunga’dır. Yani ünlü siyahi lider hakkındaki ilk bilinmeyen, onun farklı adlarıdır diyebilirim. İsteyenler; Mandela’nın farklı adlarını aşağıdaki başlık altında öğrenebilirler. Şimdi konuya devam edelim.
Evet, Nelson Mandela’nın 1918 yılında başlayan mücadelesi 2013 yılında hayata veda etmesiyle son bulmuştur. Ama o milyonların kalbinde taht kuran bir lider olarak ölümsüzleşmiştir. Hatta Abraham Lincoln, Martin Luther King, Mahatma Gandhi gibi efsanevi insanlarla birlikte kişilikleriyle insanların gönüllerine taht kurmuş dünyanın en sevilen ve en unutulmaz isimlerinden bir tanesi olmuştur.
Nelson Mandela’nın Avukatlık Dönemi;
Irk ayrımcılığına karşı verdiği savaş uğruna 27 yıl hapis yatan ünlü kişilik, sonunda dışarı çıkmış ve siyah-beyaz ayrımcılığını ortadan kaldırmak için hemen harekete geçmiştir. O dönemin devlet başkanı olan Frederik Willem de Klerk’in de yardımıyla, Güney Afrika’da ilk kez tüm ırklardan adayların katıldığı demokratik seçimler sonucunda cumhurbaşkanı olmuştur. Ve bir tek ırk ayrımcılığına karşı değil, eğitim – sağlık alanında da pek çok iyileştirme yapmış, yoksullukla mücadele politikaları geliştirmiş, çıkardığı yasalarla Güney Afrika Cumhuriyeti’ni kalkındırmak için çabalamıştır.
2013 yılının Aralık ayında hayata veda etmiş ve bu dünyadan çok az insanın sahip olabileceği başarılara imza atarak ayrılmıştır. Özgürlük Savaşçısı lakabını layığıyla taşıyan Mandela, her zaman sevgi ve saygı ile anılmıştır. Ünlü kişiliğin vefatında cumhurbaşkanlığı yapan Jacob Zuma, Madiba’nın ölümü üzerine ulusun en büyük evladını yitirdiğini söylemiştir. Amerika’nın ilk Afrika kökenli başkanı Barack Obama ise kendisinin de Mandela’dan ilham alanlardan biri olduğunu söylemiş ve ona övgü dolu sözler etmiştir. Kısacası; Mandela dünyayı değiştirebileceğini düşünmüş ve hayatı boyunca hiçbir zaman ideallerinden vazgeçmemiştir. Peki, Madiba’nın yaşam öyküsü hakkında bilinmeyenler nelerdir? Hemen aşağıdaki başlıkta da Mandela’nın hayatını inceleyeceğiz.
Nelson Mandela’nın Hayatı
18 Temmuz 1918 yılında, Doğu Cape eyaletinin küçük bir köyünde doğmuştur. Tembu kabilesinin şefinin oğlu olarak dünyaya gelen Mandela’ya Rolihlahla ismi verilmiş, okula başladığında ise öğretmeni ona İngilizce Nelson adını takmıştır. Annesi Hristiyan Metodist mezhebine bağlı olan Mandela, Metodist yatılı okullarda okumuş ve hukuk eğitimi almak için Fort Heyr Üniversitesi’ne başlamıştır. Eğitimine devam ettiği yıllar içerisinde siyasete karışmış ve öğrencilerin yaptığı bir boykotu düzenlediği gerekçesiyle okuldan uzaklaştırılmıştır. Ardından uzaktan eğitim yöntemiyle tahsiline devam etmiş ve 1942 yılında Vitvaterstrand Üniversitesi’nden mezun olarak ülkenin ilk siyah avukatı unvanıyla görevini yapmaya başlamıştır.
1943 yılında ırk ayrımcılığının karşısında duran Afrika Ulusal Kongresi’nin düzenlediği bir eyleme katılmış ve daha sonra ANC Gençlik Kolları başkanı olmuştur. Bir yandan avukatlık yaparken bir diğer yandan da Abertheid karşıtı olarak mücadele etmeye devam etmiştir. 1944 yılında Evelyn Mase ile evlenen Mandela, 3 çocuk sahibi olmuş ve 1957 yılında eşinden boşanmıştır. Oliver Tambo ile birlikte açtığı avukatlık bürosunda çalışmaya devam ederken, ANC’de daha aktif bir şekilde rol almaya başlamıştır. Militanca bir örgütlenmeyi savunan siyahi lider, pek çok kez tutuklanmış, hakkında soruşturma açılmıştır.
Nelson Mandela’nın Gençliği;
Güney Afrika Komünist Partisi ile iş birliği yapan Mandela, 1961 yılında Umkhonto we Sizwe (MK) isimli örgütü kurmuştur. Irk ayrımcılığına karşı direnişin öncülerinden biri olan Nelson Mandela, 1958 yılında Winnie Madikizela ile 2. evliliğini yapmıştır. Bu sırada Abertheid sistemine karşı mücadele etmeye devam etmiş, siyahları 2. sınıf insan olarak gören düzeni yıkmak için elinden geleni yapmıştır. ANC’nin başkanı konumuna gelen Madiba, 1960 yılında partinin yasa dışı ilan edilmesinin ardından diğer parti üyeleriyle birlikte saklanmak durumunda kalmıştır.
Aynı yıl, çok sayıda insanın yaralandığı, aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu 69 siyahi protestocunun da yaşamını yitirdiği Sharpeville Katliamı yaşanmış, bu durum direnişçiler için bir dönüm noktası olmuştur. Orduya ve hükümete karşı silahlı mücadeleye başlayan Mandela, bir sene sonra silah-para temin etmek için çıktığı yurt dışı seyahatlerinden döndükten sonra tutuklanarak hükümeti devirme girişimi ve halkı kışkırtma suçlarından yargılanmıştır.
Nelson Mandela İlk Eşi Evelyn Mase ile Birlikte;
Ancak o, halkın tamamının değil yalnızca beyazların temsil edildiği parlamentonun kurallarına uymak zorunda olmadığını savunmuştur. Ayrıca 1964 yılında sonuçlanan Rivonia Davası’nda ünlü kişilik kendisini, hafızalarda yer eden şu sözlerle ifade etmiştir. “Ben, tüm insanların uyum ve eşit fırsatlara sahip şekilde beraberce yaşadığı, demokratik ve özgür bir toplum idealini benimsedim. Bu, uğrunda yaşamak ve ulaşmak istediğim bir idealdir. Ama gerektiğinde bunun uğrunda ölürüm de.”
Ömür boyu hapis cezasına çarptırılan Mandela, dünyanın en ünlü mahkumu olarak anılmış, onun serbest bırakılması için pek çok gösteri yapılmıştır. Hapishanedeki ilk 18 yılını Cape Town’da Robben (Fok) Adası’nda geçiren siyahi lider, 1982 yılında Pollsmoor Hapishanesi’ne nakledilmiştir. Bu süre zarfında dışarıdaki direniş devam etmiş, hapishane hayatına rağmen Mandela sembolik bir lider olarak her gün biraz daha güç kazanmıştır.
Nelson Mandela’nın Hapishane Yılları;
Hem siyahlardan hem de beyazlardan yüzlerce insanın öldüğü direniş yıllarında, Mandela’nın eski ortağı Tambo tarafından uluslararası bir kampanya başlatılmıştır. Ve 1990 yılında Güney Afrika devlet başkanı FW de Klerk tarafından serbest bırakılmıştır. Bir tek siyahların değil beyazların da sevindiği bu olay, Mandela salıverildiğinde onu selamlamak için yollara dökülen halkın gösterdiği büyük coşkuyla hatırlamaktadır.
Mandela’yı serbest bırakmasının yanı sıra ANC’ye konan yasağı da kaldıran Frederick de Klerk, Güney Afrika’da tüm ırkları temsil eden demokratik yönetimin kurulmasına da önemli katkı sağlamıştır. Daha sonra, Mandela ve ANC liderleri, silahlı mücadeleyi durdukları yönünde açıklama yapmışlardır. Bu dönemde; 1992 yılında adam kaçırma ve ikinci derecede fiili saldırıda bulunmaktan suçlanan ikinci eşinden boşanmıştır. Aynı yıl Atatürk Barış Ödülü’ne layık görülse de siyahi lider bu ödülü kabul etmeyi reddetmiştir.
Nelson Mandela’nın Hapishaneden Çıkışı;
1993 yılının Aralık ayında ise Mandela ve ırkçı ayrımcılık sisteminin sona erdirilmesindeki katkılarından ötürü Frederick Willem de Klerk Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüşlerdir. Zaten Klerk 1996’ya kadar Mandela’nın başkan yardımcılığı görevinde bulunacaktır. 10 Mayıs 1994’te ezici bir çoğunlukla Güney Afrika’nın ilk siyahi devlet başkanı olarak seçilmiş ve yıllardır yapmak istediği düzenlemeleri yapmak için kolları sıvamıştır.
Yeni bir anayasa oluşturan Mandela, toprak reformundan yoksullukla mücadeleye, eğitim-sağlık hizmetlerinin geliştirilmesine varana kadar pek çok yenilik yapmıştır. Cumhurbaşkanı olduğu dönemde, geçmişte yaşanan insan hakları ihlallerini araştırmak için bir komisyon kurmuş, ülkedeki iyileştirme çalışmalarına devam etmiş ve 1998 yılında Graça Machel ile 3. evliliğini yapmıştır. 5 yıllık cumhurbaşkanlığı döneminden sonra yeniden seçimlere katılmamış ve yerine yardımcısı Thabo Mheki geçmiştir.
Nelson Mandela’nın Üçüncü Eşi Graça Machel;
Çalışmalarına farklı alanlarda devam eden Madiba, yoksulluk ve oğlunun da ölümüne yol açan AIDS ile savaşmış ve Güney Afrika’nın iyileştirilmesi için uğraşmıştır. 89. doğum gününde dünyanın en zor sorunlarının çözümünde danışmanlık yapacak “Akil Adamlar” grubunu oluşturmuştur. Ayrıca ünlü kişilik, siyahlar tarafından pek sevilmeyen ragbiyi bir birleştirici olarak kullanmış, 1995 yılında dünya şampiyonu olan takımın yarattığı coşkuyla Güney Afrikalıların tek yürek olmalarını sağlamıştır. Ve ünlü lider son olarak 2010 yılında Güney Afrika’da yapılan Dünya Kupası’nın kapanışında halkıyla bir araya gelmiştir.
2011 yılında göğüs enfeksiyonu nedeniyle hastaneye kaldırılan Mandela, 2012’nin sonlarında ise safra kesesi ameliyatı olmuştur. 1 sene sonra, sağlık durumu iyice kötüleşen Madiba; 5 Aralık 2013’te, tedavi edilmeye devam edildiği evinde hayata veda etmiştir. Ardından Güney Afrika Cumhurbaşkanı Jacop Zuma; Mandela’nın ölüm haberini “huzur içinde aramızdan ayrıldı” diyerek Güney Afrika halkına açıklamıştır.
Nelson Mandela’nın Bilinmeyen İsimleri
Evet, Rolihlahla’yı pek çok yerde görebilirsiniz. Ancak Mandela; hayatı boyunca daha farklı isimlerle de anılmıştır. İlk olarak; doğduğunda babası ona Rolihlahla adını vermiştir. Ki bu da babasının aşiretinin dilinde bir ağacın görkemli dalı, amiyane tabirle ise baş belası anlamına gelmektedir. Hepimizin bildiği Nelson ismi ise okulun ilk gününde ona İngilizce öğretmeni tarafından verilmiştir.
Çünkü o dönemler, Afrikalı çocuklara İngilizce isimler vermek bir gelenektir. Nedeni ise İngiliz koloniler Afrikalıların isimlerini telaffuz edememeleridir. Madiba ise Mandela’nın ünlü kabile şefi atalarından bir tanesini ismidir ve kabilede Nelson bu isimle çağırılmıştır. 16 yaşındayken ise ona “bir konseyin kurucusu, organize eden kişi” anlamlarına gelen Dalibhunga ismi verilmiştir. Ayrıca Güney Afrikalılar Mandela’yı “baba” anlamına gelen Tata ve “büyük, yüce” gibi anlamlara gelen Khulu olarak da adlandırmışlardır.
Nelson Mandela Atatürk Barış Ödülü’nü Neden Reddetti?
Hayatı boyunca 250’den fazla ödül alan Nelson Mandela; 1992 yılında layık görüldüğü Atatürk Barış Ödülü’nü reddetmiştir. Bu davranışıyla pek çok Atatürkçünün tepkisini alan siyahi lider, ödülü kabul etmeme gerekçesi olarak ise Kürt halkına yapılan ayrımcılığı göstermiştir. Partisi (Afrika Ulusal Konseyi) aracılığıyla ödülü reddettiğini bildiren Mandela; bütün hayatını özgürlük için mücadele ederek geçirdiğini ve bu nedenle ödülü kabul edemeyeceğini belirtmiştir. Ayrıca bu davranışının Atatürk’le hiçbir ilgisi olmadığı, Mandela’nın lider Atatürk’e dair olumsuz bir düşünce beslemediği yönünde açıklamalar da yapmıştır. Ayrıca Mandela’nın gerekçeleri arasında Afrika’daki iç savaş sırasında İsrail yapımı silahların satışında Türkiye’nin aracılık ettiği inanışının olduğu da öne sürülmektedir.
Kısacası; 1986 yılında verilmeye başlanan Atatürk Uluslararası Barış Ödülü ilk kez kabul edilmemiştir. Uluslararası ilişkilerin iyileştirilmesi için gerçek ve tüzel kişilere verildiği söylenen ödül, Mandela’dan 2 yıl önce 1990 yılında da Kenan Evren’e verilmiştir. 2000 yılında verildiği isim ise Rauf Denktaş olmuştur. Atatürk Barış Ödülü’nün verildiği ama pek de barışçıl oldukları söylenemeyecek isimlerden bazıları; NATO Genel Sekreteri Joseph Luns, Federal Almanya Cumhurbaşkanı Richard von Weizsaecker ve Japon Prens Mikasa’dır. Sonuçta; son Atatürk Uluslararası Barış Ödülü 2000 yılında verilmiş ve 2013 yılında bu ödülün yürürlükten kaldırılmasına dair tüzük ilave edildiğini gösteren düzenleme Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Yeni düzenlemede ödülün sadece 0 ve 5 rakamları ile biten yıllarda verilmesi kararlaştırılmıştır.
Nelson Mandela’nın Evlilikleri ve Çocukları
Nelson Mandela hayatı boyunca 3 evlilik yapmıştır. Ünlü lider, Evelyn Ntoko Mase ile 1944’te evlenmiş ve çift 1957 yılında boşanmıştır. 13 sene evli kalan çiftin ikisi kız ikisi erkek 4 çocukları olmuş, ancak kızlardan bir tanesi sadece 9 ay boyunca yaşamıştır. Mandela’nın çocukları; Madiba Thembekile (Thembi) (1946-1969), Makgatho Mandela (1950–2005) ve Makaziwe Mandela (1954)’dır. Ancak Madiba, iki oğlunu da kaybetmiştir. İlk oğlu 1969 yılında yaşanan bir trafik kazasında, ikinci oğlu ise 2005 yılında AIDS yüzünden ölmüştür. Mandela’nın AIDS’e karşı savaş açmasının altında yatan nedenlerden bir tanesi de bu olmuştur.
1957 yılında evlendiği ikinci eşi Winnie Madikizela ile 38 sene evli kalmış ama bu sürenin 27 yılında Mandela hapis yatmıştır. Çiftin Zenani ve Zindziwa isimlerini verdikleri iki kızları olmuş, Mandela tutuklandıktan sonra siyahilerin liderliğini Winnie üstlenmiştir. 1990 yılında Madiba özgürlüğüne kavuştuktan sonra eşi adam kaçırma-öldürme suçlarından yargılanmış ve ikili 1996 yılında boşanmıştır. Son olarak; Mandela 80. doğum gününde 3. eşi Graça Maçhel ile evlenmiş ve hayatının sonuna kadar onunla olmuştur.
Nelson Mandela ile İlgili Filmler
Bu kadar ünlü bir kişilik hakkında elbette film yapılacaktı, değil mi? Ben de Madiba hakkında daha çok şey öğrenmek isteyenler için Nelson Mandela ile ilgili filmlere yer vermek istedim. Evet, aşağıdaki listede siyahi liderin yaşamını konu alan filmler hakkında kısa bilgiler bulacağınızı söyleyerek hemen konuya başlıyorum.
Mandela: Long Walk to Freedom – Mandela: Özgürlüğe Giden Yol (2013)
En iyi politik filmler listesinde de yer alan film, Nelson Mandela vefat etmeden bir hafta önce vizyona girmiştir. Siyahi liderin hayat hikayesini konu alan film, Idris Alba ve Naomie Harris’in başarılı oyunculuklarıyla, izleyicilerin beğendiği bir yapım olmuştur. Ülkemizde 4 Nisan 2014’te vizyona giren film Justin Chadwick tarafından yönetilmiş ve senaryosunu William Nicholson yazmıştır.
Goodbye Bafana – Özgürlüğün Rengi (2007)
Nelson Mandela’nın hapishanede kaldığı dönemi konu alan filmde, siyahi liderin James Gregory ile ilişkisini anlatılmaktadır. Goodbye Bafana’da Mandela’yı Dennis Haysbert, Gregory’i ise Joseph Fiennes canlandırmış. Bir beyaz olan James Gregory’nin önyargılı bir ırkçı iken Mandela’yla ilişkisi sayesinde siyahların haklarına inandığı film, Gregory tarafından yazılmış kitabından beyaz perdeye uyarlanmış.
Invictus – Yenilmez (2009)
Sporu birleştirici güç olarak kullanan Mandela ve ülkenin ragbi takım kaptanı Francois Pienaar’ın Dünya Kupası’nı kazanmak için yaptıkları işbirliği konu alınmış. Başarı – azim konulu en iyi motivasyon filmleri arasında da yer alan Yenilmez, Morgan Freeman ve Matt Damon’un harika performanslar sergilediği başarılı bir yapım olmuş. Ayrıca Yenilmez’in yapımcısı ve yönetmeni olarak da Clint Eastwood ismini görmekteyiz.
Mandela (1987)
1987 yapımı Mandela’nın başrol oyunculuğunu Danny Glover yapmış. Bir televizyon filmi olarak, 20 Eylül 1987’de HBO’da gösterilen Mandela, Philip Saville tarafından yönetilmiş ve Ronald Harwood tarafından yazılmış.
Winnie Mandela (2011)
Darrel Roodt tarafından yönetilen filmde, Nelson Mandela’nın ikinci eşi Winnie Mandela ile tanışıp evlendiği yıllar konu alınmış. Ancak Terrence Howard ile Jennifer Hudson’un başrol paylaştığı 2011 yapımı film, Mandela tarafından eleştirilmiş. Çünkü lider; mücadelesinin bir aşk hikayesi gibi sunulmasının büyük bir saygısızlık olduğu yönünde yorum yapmış.
Nelson Mandela’nın Onuruna Yazılan Şarkı: Ordinary Love
Evet, ünlü rock grubu U2, Nelson Mandela onuruna Ordinary Love isimli bir şarkı yapmıştır. Şarkı aynı zamanda, Mandela: Özgürlüğe Giden Yol’un film müziklerinden biri olarak kullanılmıştır. Ayrıca U2 bu şarkısıyla 2014 Altın Küre En İyi Orijinal Şarkı ödülüne layık görülmüştür. Aynı yıl, Akademi Ödülü’ne de aday gösterilmiş ancak ödülü alan Let İt Go (Frozen) olmuştur.
Tabii Nelson Mandela için yazılan daha pek çok şarkı olduğunu da ek bilgi olarak vermek isterim. Örneğin; Amy Winehouse’nin de seslendirdiği, İngiliz müzisyen Jerry Dammers tarafından yazılan “Free Nelson Mandela” gibi. Ya da “Assimbonanga” isimli şarkısıyla Johnny Clegg gibi. Ayrıca Afrika Ulusal Kongresi tarafından Mandela’nın 70. yaş günü sebebiyle düzenlenen etkinlikte, Miriam Makeba, Michael Jackson, Whitney Houston ve Queen gibi ünlü kişilikler sahne almıştır. Ve Mandela bu devasa konserler dizisinden 20 ay sonra serbest bırakılmıştır.
Nelson Mandela Sözleri
Bu kadar ünlü bir kişinin ünlü sözleri de olacaktı elbet, değil mi? Hayatı, duruşu, kararlılığı ve özgürlük mücadelesiyle olduğu kadar, sözleriyle de akıllarda kalan Nelson Mandela’nın birkaç ünlü cümlesi sizlerle!
O kesinlikle, insanların kalplerine hitap eden bir lider! Zaten öyle olmasaydı, hem uğradığı haksızlıklar karşısında cesaretini yitirir hem de bütün dünyanın hayranlık duyduğu efsane bir lider olmayı başaramazdı.
27 yıllık esaretin ardından özgürlüğüne kavuşan Mandela; daha sonra izlediği barışçıl tutumuyla insanları şaşkına çevirmiştir. Zira o kadar çok haksızlığa uğradıktan sonra buna neden olanları affetmiştir. Ama o bağışlamanın, yola devam edebilmek için ne kadar önemli olduğunun farkındaydı ve bu durumu yukarıdaki sözleriyle de açıkça belli etmiştir.
Liderlik için gerekli olan en mutlak meziyet belki de bu! Yani her düştüğünde ayağa kalkmak! Ünlü lider de zafere ulaşmak için aynı böyle yapmış ve sonunda istediklerinin hepsini değil belki ama birçoğunu başararak bu dünyadan ayrılmıştır.
Neredeyse bütün hayatını siyahlara yapılan haksızlığı ortadan kaldırmaya adayan lider, ırk ayrımcılığına karşı açtığı savaşta canını ortaya koymaktan çekinmemiştir.
Ne kadar da doğru, değil mi? Tarihe adını yazdırmış liderler hakkında da fikir edinmemizi sağlayan bu sözden, onların da korkuları olduğunu açıkça anlıyoruz. Ancak onlar pek çok kişinin düştüğü hataya düşmeyerek, korkularının üstüne gidiyor ve gerçek cesaretin korkmamaktan değil korkuları yenmek için çabalamaktan geçtiğini biliyorlar. Tıpkı yaşam öyküsünü incelediğimiz Nelson Mandela gibi!
